حدیث اول

سخنران: حجت الإسلام والمسلمین سید حسین حسینی قمی

موضوع سخنرانی:‌ خوف و رجاء

بسم الله الرحمن الرحیم

یکی از نگرانی‌های موجود در جامعه‌ی دینی ما این است که عده‌ای از رحمت الهی ناامید هستند و چون در اثر وسوسه‌های شیطانی و هواهای نفسانی مرتکب گناه یا لغزشی شده‌اند از رحمت الهی ناامید هستند و می‌گویند خداوند ما را نمی‌آمرزد. در مقابل، کسانی می‌گویند ما حتما آمرزیده‌ایم و نیازی به این همه زحمت و این همه عبادت نیست؛ خدا ارحم الراحمین است.

امیرالمومنین علی علیه السلام در حکمت ۹۰ بخش حکمت‌های نهج البلاغه تعبیر بسیار زیبایی دارند که بین این دو حالت است: الفقیه کل الفقیه من لم یقنِّتِ الناسَ من رحمه الله و مَن لَم یومِنهُ مکر الله. کسانی دین را خوب و کمال و تمام فهمیده‌اند که نه مردم را از رحمت الهی ناامید کنند و نه به آن‌ها اطمینان بدهند که خیالتان راحت، خداوند کاری ندارد و عبادت و بندگی خیلی ضروری نیست. این حالت را حالت خوف و رجا می‌گویند.

در شب‌های ماه مبارک رمضان دعای افتتاح می‌خوانیم. در این دعا به ما آموخته‌اند خداوند متعال را این‌گونه صدا بزنیم و توصیف کنیم: و ایقنت انت ارحم الراحمین فی موضع العفو و الرحمه؛ ولی بعد بلافاصله می‌گوییم: و اشدُّ المعاقبین فی موضع النکال و النقمه. خدا هم ارحم الراحمین است و هم اشد المعاقبین.

انسان باید کاری کند که مشمول رحمت الهی باشد و رحمت الهی هم گسترده است. ولی معنایش این نیست که فکر کنیم هر کاری کنیم مهم نیست و خدا قطعا ما را می‌آمرزد. در روایت‌های اهل بیت یکی از گناهان کبیره‌ای که شاید فراوان شنیده باشید الیأس من روح الله است؛ ناامیدی انسان از رحمت الهی از گناهان کبیره است. اما بلافاصله افزوده‌اند که یکی دیگر از گناهان کبیره الأمن من مکر الله است؛ این که انسان بگوید حتما آمرزیده‌ایم و هر کاری، هر گناهی، هر خطایی کنیم خدا با ما کاری ندارد.

به تعبیر یکی از اساتید بزرگوار، شیطان دو وسوسه دارد و یکی از وسوسه‌هایش این است که توبه را برای ما بزرگ جلوه می‌دهد تا جرأت نکنیم نزدیکش شویم. حتی در فصل ضیافت الله افراد ناامیدی هستند که در اثر وسوسه‌های شیطانی می‌گویند ما مشمول رحمت الهی نمی‌شویم؛ توبه چنان شرایطی دارد که ما نمی‌توانیم به طرفش برویم. این وسوسه‌ی شیطانی است که توبه را بزرگ جلوه می‌دهد. توبه آن‌قدرها هم سخت نیست؛ اگر تصمیم بگیریم برگردیم خدا ارحم الراحمین است. ایقنت انک ارحم الراحمین. در مقابل، وسوسه‌ی دوم شیطان این است که گناه را کوچک جلوه می‌دهد تا آسان مرتکب گناه شویم؛ این هم وسوسه‌ای شیطانی است.

در فرازی از دعای افتتاح می‌خوانیم که فلم ار مولا کریما اصبر علی عبد لئیم منک علیَّ یا رب؛ مولایی ندیدم که این همه بر بنده‌ی لئیمی مثل من صبر کند. انک تدعونی فأولّی؛ تو مرا صدا می‌زنی و من رو می‌گردانم. تتحبَّبُ الیَّ فأتبغَّضُ الیک؛ محبت تو شامل حال من است و من دشمنی می‌کنم. تتودَّدُ الیَّ فَلا اقبلُ منک؛ دوستی تو به طرف من می‌آید و من نمی‌پذیرم. کأَنَّ لیَ التطوُّلَ علیک؛ چنان با تو رفتار می‌کنم که گویی من بر تو منت دارم، حال آن که ما منت‌دار پروردگار هستیم. همه‌ی نعمت‌ها از ناحیه‌ی پروردگارند. ولی فَلَم یمنَعکَ ذلک من الرحمه لی و الاحسان الیَّ و التفضُّلَ علیَّ.

بگذارید بحث را با جمله‌ای دیگر کامل کنم. روایتی است از امام صادق علیه السلام که فرمودند خداوند در قرآن کریم سه وعده به گناهکاران داده است که فقط یکی از آن‌ها هم برای نجات همه‌ی اهل آسمان و زمین کافی است. وعده‌ی اول، آیه‌ی ۲۲۲ سوره‌ی مبارکه‌ی بقره: انَّ الله یُحبُّ التوّابین و یحبُّ المتطهرین؛ یعنی خداوند توبه‌کنندگان را دوست دارد و اگر انسان توبه شکست باز نباید ناامید باشد. وعده‌ی دوم، آیه‌ی ۷ سوره‌ی مبارکه‌ی غافر: الذین یحملون العرش و من حوله؛ یکی از مأموریت‌های فرشتگان حامل عرش الهی که از مقدس‌ترین فرشتگان هستند این است که یستغفرون؛ یعنی طلب آمرزش می‌کنند. الذین یحملون العرش و من حوله یسبحون بحمد ربهم و یومنون به و یستغفرون للذین آمنوا. کارشان طلب آمرزش است. ربنا وسعت کل شیئا رحمهً و علماً فاغفر للذینَ تابوا. مأموریت این فرشتگان طلب آمرزش است. سومین وعده‌ای که امام صادق علیه السلام به آن اشاره می‌کنند در سوره‌ی مبارکه‌ی فرقان است؛ خداوند متعال بلافاصله بعد از سخن گفتن درباره‌‌ی سه گناه سنگین قتل نفس، شرک به خدا و گرفتار فحشا شدن می‌فرماید الّا من تاب و آمن و عمل عملاً صالحا؛ اگر توبه کند اولئکَ یبدلُّ الله سیئاتهم حسنات.

طبق فرمایش امیرالمومنین علی علیه السلام، چه کسانی دین را به صورت تمام و کمال فهمیده‌اند؟

۱. کسانی که مردم را به تقوای الهی دعوت می‌کنند.

۲. کسانی که مردم را به بودن در حالت خوف ورجا دعوت می‌کنند.

۳. کسانی که مردم را به واجبات دعوت، واز محرمات پرهیز می‌دهند.

۴. همه موارد